Draai niet gewoon je oude lessen af voor de camera, maar gebruik de mogelijkheden van online onderwijs om studenten zelfstandig te laten werken, betoogt Jos Fransen van Hogeschool Inholland.
Dit voorjaar zou een langverwachte revolutie zich dan eindelijk voltrekken in het onderwijs, toen midden in de coronapandemie schoolgebouwen sloten en het onderwijs massaal online ging. Al decennia verwachtten experts, docenten en beleidsmakers een disruptief effect van technologie op het onderwijs. Was dit het moment? Bij de start van het nieuwe studiejaar moeten we concluderen dat technologie weliswaar onontkoombaar is geworden, maar dat het onderwijs zelf nauwelijks veranderd is.
Veel docenten geven online onderwijs zoals zij dat pre-corona face to face deden. Dat blijkt niet altijd effectief, en zeker niet efficiënt. Docenten ervaren het als vermoeiend en studenten klagen over concentratieproblemen. Begrijpelijk dat we een roep horen om een terugkeer naar de oude situatie, ook op de opiniepagina’s van deze krant. Maar die terugkeer is zeer onwaarschijnlijk. Beter kunnen we het ontstane momentum aangrijpen om een grote stap te zetten richting het onderwijs zoals we dat in de toekomst willen. Dat kan door het online onderwijs opnieuw in te richten zodat het effectief en minder belastend wordt voor docenten en studenten, en tegelijkertijd de essentie van het leerproces te herontwerpen.
Al jarenlang krijg ik van docenten van allerlei onderwijsinstellingen met regelmaat de vraag: hoe zorgen we ervoor dat ál onze studenten een intrinsieke betrokkenheid aan de dag leggen? Hoe zorgen we dat ook ongemotiveerde studenten actief gaan deelnemen? Om dat te bewerkstelligen, moeten studenten meer regie krijgen over hun leerproces. Traditioneel onderwijs is een verzameling vakken waarbij studenten kennis feitelijk op een presenteerblaadje aangereikt krijgen. Geen man overboord als een student lessen mist: aantekeningen van medestudenten bieden uitkomst. Maken we het onderwijs activerend, dan wordt die betrokkenheid voor studenten onontkoombaar.
Meer zelfstandigheid
Met een variatie aan leeractiviteiten gaan studenten zelfstandig aan de slag met leertaken, onder passende begeleiding en ondersteuning. Studenten krijgen inzicht in de voortgang van het leerproces, en krijgen zo meer invloed op het eigen leren. Daarnaast helpt het als studenten meer invloed krijgen op hóe ze leren. Studenten die naast hun studie werken, geven bijvoorbeeld vaker de voorkeur aan online leeractiviteiten, en aan leren in een lager tempo. Zulke verschillen gaan we ook meer zien nu een leven lang leren het nieuwe adagium is in het onderwijs. De initiële opleiding is dan slechts een eerste stap. Ook veranderen mensen vaker van baan. Denk aan de vele zij-instromers bij bijvoorbeeld lerarenopleidingen.
De coronapandemie maakte ook duidelijk hoe kwetsbaar en fraudegevoelig het traditionele testen is als het online moet plaatsvinden. Toetsing wordt in het nieuwe onderwijs niet meer gebruikt om achteraf te controleren of studenten wel alles hebben onthouden. Studenten worden meer eigenaar van het toetsen, zodat het meer ten dienste staat van het leerproces. Studenten geven elkaar in peerreviews continu feedback op hun leerproces, aangevuld door docenten en experts. Dat kan prima online. Als studenten deze reviews missen, ervaren ze ook direct een achterstand. Een goede motivatie om actief mee te blijven doen.
Fysiek contact blijft wel degelijk noodzakelijk. Voor sociale interactie en binding met jaargroep en opleiding, en voor instructiemomenten wanneer het belangrijk is om vast te kunnen stellen of die instructie is aangekomen. Maar opgeteld is dat misschien 20 procent van het gehele onderwijsaanbod. Mijn masterstudenten zagen elkaar ook pre-corona alleen op vrijdagen. De kwaliteit en waarde van dat samenzijn was groot, groter dan wanneer het dagelijks gebeurt. Belangrijk is daarbij om elkaar bij de start van de cursus meerdere dagen fysiek te ontmoeten, om een band te smeden van waaruit het online contact kan voortbestaan.
Als we de noodzakelijke herinrichting van het online onderwijs aangrijpen om ook het leertraject te herontwerpen en activerend te maken, zetten we een grote stap richting het onderwijs van de toekomst. Onderwijsinstellingen voldoen aan de coronamaatregelen, het onderwijs wordt effectief en minder belastend en biedt in het beste geval ook volop ruimte voor maatwerk. Zo zetten we alsnog die langverwachte onderwijsrevolutie in gang.
Jos Fransen is emeritus lector teaching, learning & technology aan Hogeschool Inholland. Bovenstaand artikel verscheen op 7 september 2020 als opinieartikel in de Volkskrant.
